Pierwszy film

„Pierwszy film” jest artystyczną trawestacją „Wyjścia robotników z fabryki w Lyonie” („La Sortie de l'usine Lumière à Lyon”) braci Louisa i Augusta Lumière, którego premiera odbyła się 28 grudnia 1895 roku w Grand Café na Boulevard des Capucines w Paryżu, razem z dziewięcioma innymi krótkimi filmami. „Wyjście robotników…”, uznane za pierwszy film w dorobku braci, trwa 46 sekund. Tak jak wszystkie filmy zrealizowane kamerą Lumière, tak i ten zarejestrowano na taśmie 35 mm w formacie 1.33:1, z prędkością ok. 16 klatek na sekundę uzależnioną od ruchu kinooperatora. Stąd też wynika, że film ten mieścił się na zaledwie 17 metach taśmy i liczył ok. 800 klatek.
Pierwsza kamera służyła również jako projektor i pojemnik do wywołania filmu. Podobnie do wszystkich filmów nią nakręconych, także ten zawiera scenę zrealizowaną w jednym ujęciu. Scena ta przedstawia wyjście robotników z fabryki należącej do rodziny Lumière przez bramę na ulicy Saint-Victor pod numerem 25, w Montplaisir, na obrzeżach Lyonu. Powstały wówczas trzy wersje tego ujęcia. W Polsce dostępna i znana była jedna z nich. Józef Piwkowski istnienie innych wersji odkrył, analizując fotosy zamieszczane w publikacjach o początkach kinematografii. Zdjęcia były robione z podobnej perspektywy, ale nie pochodziły z filmu znanego autorowi. Dziś istnienie innych wersji jest faktem powszechnie znanym.
Autor korzystał z kopii filmu braci Lumière znajdującej się w Filmotece Narodowej. Zdobycie akceptacji na jej wykorzystanie oraz poprzedzające ją próby analizy praw autorskich i praw do reinterpretacji (swego rodzaju „remiksu”) – a trzeba przypomnieć, że rozmowy odbywały się na początku lat 80. XX wieku, kiedy dyskurs prawny w erze przedcyfrowej dopiero miał się rozpocząć – nie były łatwe i nie skończyły się jednoznaczną opinią. Z kopii z kolekcji Filmoteki Narodowej wykonano w laboratorium WFDiF dupnegatyw i następnie kopie dla dalszych różnorakich prób obróbki materiału, wykorzystanych (lub nie) w finalnej wersji „Pierwszego filmu”. (EW)

Jeśli podczas oglądania filmu widz jest skonsternowany i nie może odgadnąć, gdzie kończy się film braci Lumière, a gdzie zaczyna się film Piwkowskiego, to znaczy, że ten ostatni osiągnął swój cel. Dla wykreowania „reenactmentu” wydarzenia sprzed stu lat autor posłużył się kombinacją zabiegów aktorskich, operatorskich, montażowych i laboratoryjnych. Podczas zaledwie trzech dni zdjęciowych kamera rejestrowała sceny będące punktem wyjścia do dalszej głębokiej obróbki. Właśnie to przetworzenie obrazu stanowi esencję filmu.
Właściwy film powstał dopiero na stole trikowym „Crass” – kluczowym narzędziu w tworzeniu animacji w Studiu Se-Ma-For. Aby podkreślić efekt „dawności”, „filmowej patyny”, Piwkowski celowo dobierał materiały filmowe – poprosił o materiały ORWO (negatyw kamerowy ORWO NP7, zamiast najbardziej wówczas pożądanego materiału Kodak Eastman).
Pozytyw wykonany z negatywu kamerowego był wyświetlany na reprojektorze w taki sposób, by obraz rzucany na matówkę mógł być w pełni kontrolowany podczas przefotografowania na stole trikowym. Stół trikowy „Crass”, będący wyjątkowym zespołem maszynerii dostosowanym do różnorodnych potrzeb animacji poklatkowej, pozwalał na dowolną zmianę prędkości wykonywania zdjęć i precyzyjne ustawienia kadru, powiększenia itd. Dopiero tak powstały w kamerze animacyjnej dupnegatyw (kontrnegatyw) stał się źródłem kopii roboczej, potem wzorcowej, a następnie kopii dystrybucyjnych. Stał się także źródłem do digitalizacji w projekcie digitalizacyjnym Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej. (EW)