Warszawski „Lajkonik”

„Lajkonik” to jedna z legendarnych warszawskich kawiarni, swoją historią sięgająca drugiej połowy XIX wieku, kiedy powstała tu cukiernia. W latach 1885-1919 od nazwiska właściciela, Mücke, nazywała się „U Mika” i była miejscem spotkań artystów – literatów, malarzy – którzy zainicjowali tradycję pokrywania ścian rysunkami i karykaturami. Po II wojnie światowej, w 1947 roku powstała tu mała kawiarenka, przyciągająca członków mieszczącej się po sąsiedzku redakcji „Szpilek” oraz artystów różnych dziedzin. Nazwa „Lajkonik” wzięła się ponoć od kształtu kinkietów lamp oświetlających nieliczne, ale zawsze zajęte stoliki. „Ciasnota, bezpośrednie wpadanie do środka z ulicy i niskie stołeczki, na których siedziało się jak w kuchni u sąsiadów stwarzały tu niezwykle gadatliwą atmosferę, nic więc dziwnego, że »Lajkonik« był najpotężniejszą w Warszawie kuźnią plotek” – pisał w „Złym” Leopold Tyrmand.
W 1954 roku kawiarnię upaństwowiono i przemianowano na „Krakowiankę” – protesty stałych bywalców, wśród których były osoby prominentne, sprawiły jednak, że tylko na chwilę. Wtedy też lokal wyremontowano, a na ścianach pojawiły się słynne malowidła autorstwa stałych bywalców „Lajkonika”. W jednej z wersji była to spontaniczna akcja artystów, w innej inicjatorką była ówczesna szefowa Warszawskich Zakładów Gastronomicznych Henryka Dębecka, która zachęciła bywających tu malarzy i grafików, by nawiązać do wizualnej tradycji miejsca. Prace trwały kilka wieczorów, a jej efektem było pokrycie zabawnymi rysunkami, karykaturami, dowcipnymi komentarzami niemal wszystkich ścian, co czyniło z „Lajkonika” warszawską „Jamę Michalikową”. W materiale PKF pojawiają się te najsłynniejsze malowidła, jak loża balkonowa ze stałymi bywalcami czy syrenka warszawska. niektóre tylko we fragmencie, np. ów francuski motyw (Łuk Triumfalny, Wieża Eiffla) tworzył większą całość z portretem Jerzego Hryniewieckiego patrzącego na zmysłową kobietę w czerwonej bieliźnie i szpilkach, pochyloną nad owymi budowlami i malującą usta. Ktoś dopisał komentarz: „I w Paryżu nie każdej dobrze jest w negliżu”. Swój ślad na ścianach zostawili tacy artyści, jak Eryk Lipiński, Anna Gosławska-Lipińska (Ha-Ga), Irena Kuczborska, Jerzy Zaruba, Jerzy Srokowski, Henryk Tomaszewski, Aleksander Kobzdej czy Tadeusz Gronowski. Bywali tutaj – obok pojawiającego się w kronice Antoniego Słonimskiego – Otto Axer, Kazimierz Rudzki, Paweł Hertz czy profesor Stanisław Lorentz, również sportretowany z „Damą z gronostajem” (której nie chciał oddać) pod pachą. Najtłoczniej bywało ponoć w piątki, gdy w „Szpilkach” wypłacano honoraria.
Kolejne dekady okazały się dla „Lajkonika” mniej łaskawe, kawiarnia podupadła, a goście przenieśli się do innych, choćby – jak Słonimski – do popularnej „U Marca”. Wskutek kolejnego remontu zburzono jedną ze ścian, tracąc malowidła. Jako kawiarnia „Lajkonik” przetrwał do początku XXI wieku, kiedy kolejny właściciel, przerabiając lokal na sklep, zniszczył część fresków, a pozostałe – po tym, jak zaalarmowany wojewódzki konserwator zabytków wpisał je do rejestru zabytków – zakrył płytami gipsowymi. Nowy najemca – popularna sieć kawiarni – przejmując w 2011 roku „Lajkonika” płyty usunął, a malowidła poddał konserwacji przeprowadzonej przez specjalistów z ASP, przywracając kawiarni część dawnego uroku. (KDW)