35 lat z kamerą

We wrześniu żył Gdańsk VI Festiwalem Polskich Filmów Fabularnych. Nad Bałtyk zjechali twórcy i krytycy filmowi, by obejrzeć i ocenić to, co najnowsze i najciekawsze w naszej kinematografii., porozmawiać o warsztacie i kierunkach rozwoju tej dziedziny sztuki. Było o czym dyskutować: w ciągu ostatnich 35 lat fiml polski nie tylko podbił serca krajowych widzów, ale na światowych ekranach zyskuje sobie miano filmu ambitnego i wartościowego.
W czasie okupacji polska kinematografia przestała istnieć. Ale marszowi oddziałów Wojska Polskiego już od samej Oki towarzyszył warkot kamer. Operatorzy Czołówki stworzyli w tych latach dokumentalne filmy oddające historyczne fakty z dziejów walk o wyzwolenie. Nie zabrakło ludzi kamerą rejestrujących dramat Powstania Warszawskiego. Choć część taśm zapisanych przez Wacława Kaźmierczaka zginęła, to, co udało się uratować, pozostanie na zawsze dowodem bohaterstwa mieszkańców stolicy.
Tuż po wyzwoleniu nowe dekrety nadają kinematografii nowy organizacyjny kształt. Powstają wstrząsające dokumenty czasów pogardy i śmierci. W tych pierwszych latach filmowcy często zmieniali kamery za łopaty. Trzeba było najpierw zbudować wytwórnię i stworzyć warunki, by przystąpić do normalnej pracy. Pierwsze atelier zbudowano w rekordowym tempie. Na planie: „Zakazane piosenki” Leonarda Buczkowskiego i „Ostatni etap” Wandy Jakubowskiej. Któż nie pamięta tych scen, które na trwałe weszły do historii polskiej fabuły. Obejrzało je łącznie 22 miliony widzów, szukających w filmowym obrazie zapisu własnych wojennych i okupacyjnych losów. Kinematografia nabiera rozpędu – powstały kolejne filmy. Dokument nadal święcił triumfy, spełniając wówczas także szczególną rolę informacyjną. Reżyserzy i operatorzy Polskiej Kroniki Filmowej i Wytwórni Filmów Dokumentalnych rejestrowali proces odbudowy kraju. Z techniką bywało różnie, powojenne lata nikogo wszak nie rozpieszczały, ale zapał czynił cuda. To były czasy! Filmów nie reklamowano, na pójście do kina też nie trzeba było nikogo namawiać. Tuż po wojnie kin było zaledwie 400, ale w pięć lat później już trzy razy tyle. W między czasie ruszyły w Polskę „objazdówki”, a Kronika w ślad za nimi. Łódzką szkołę filmową kończyło wówczas rokrocznie kilkudziesięciu reżyserów, operatorów i aktorów. To oni stworzyli później najciekawsze pozycje naszej kinematografii tamtych lat. Powstaje „Popiół i diament” Andrzeja Wajdy z niezapomnianą kreacją Zbyszka Cybulskiego. Na ekrany wchodzi wstrząsający „Kanał”. W tym samym czasie debiutuje Andrzej Munk, twórca „Błękitnego krzyża”, „Eroiki” i „Pasażerki”. Wojna przez długi czas będzie jeszcze pasjonować ludzi kina. Stanisław Różewicz sięga po temat dotąd niepodejmowany: wrzesień 1939 i bohaterska obrona Westerplatte. Bohdan Poręba kręci historię „Hubala” - dowódcy partyzanckiego oddziału. Szturm na Berlin i triumf polskiego oręża jest treścią filmu Jerzego Passendorfera „Zwycięstwo”. W niełatwej realizacji pomagali – nie pierwszy zresztą raz – filmowcy radzieccy. Bynajmniej nie w cieniu fabuły pracowali i pracują twórcy z Wytwórni Filmów Oświatowych, realizując tak potrzebne małe dziełka sztuki filmowej. Choć z oporami, z czasem przyjął się też dubbing. Oto nagranie polskiej wersji do radzieckiego filmu „Cisza”. W latach 60. kinematografię zdominowała wielka literatura: początek dała ambitna „Matka Joanna od Aniołów”, a potem ławą ruszyli na ekrany klasycy – od Prusa i Sienkiewicza po Dąbrowską. 9 milionów widzów zafascynował sugestywny obraz starożytnego Egiptu i los młodego faraona. Jeszcze większym powodzeniem cieszyły się przygody Stasia i Nel, obejrzane przez 21 milionów rodaków. Zwłaszcza straszliwa burza zszarpała widzom nerwy, ile się trzeba było namęczyć, żeby na ekranie wyglądała jak prawdziwa. Beata Tyszkiewicz i Mariusz Dmochowski w „Lalce” Wojciecha Hasa. Magda Zawadzka, Tadeusz Łomnicki i Daniel Olbrychski w „Panu Wołodyjowskim” Hoffmana. „Noce i dnie” Jerzego Antczaka. Małe salki, terkoczące projektory i trzeszczące głośniki – zdarzają się i dziś. Ale nowymi kinami – choć jest ich niewiele – możemy się pochwalić. W warszawskim „Relaxie” – „Wyzwolenie” Ozierowa zrealizowane przy współpracy pułkownika Zbigniewa Załuskiego. Powoli, ale systematycznie poprawiało się zaplecze kinematografii. Łódzkie Zakłady Wytwórcze Kopii Filmowych to fabryka na całkiem przyzwoitym poziomie technicznym. Kronika jak zawsze towarzyszyła poczynaniom filmowców.
Bielsko-Biała – królestwo Bolka, Lolka i wielu innych bohaterów dziecięcych dobranocek, popularnych również na świecie. Na planie „Sól ziemi czarnej” Kazimierza Kutza. Sięgając daleko w polską przeszłość, interpretując i objaśniając losy narodu, twórcy nie odżegnują się od tematów i problemów aktualnych. „Pejzaż horyzontalny” Janusza Kidawy – opowieść o narodzinach wielkiej huty. Bohaterem staje się Polak współczesny – jak w życiu, tak i w filmach Wajdy czy Zanussiego, nie wolny od kłopotów, boryka się z przeciwnościami, rozstrzyga trudne dylematy moralne. Ma swój festiwal fabuła, ma i krótki montaż. Rokrocznie w Krakowie międzynarodowe jury wybiera najwybitniejsze filmy dokumentalne. Wśród nich zawsze są obrazy polskie. Ludzie filmu – różny warsztat, różne szkoły, różne indywidualności, odmienny stosunek do sztuki. Łączy ich kamera i chęć pozostawienia po sobie twórczego obrazu zarówno przeszłości, jak i czasów, w których żyjemy.